Topraksız tarım ya da hidroponik tarım, toprak olmadan durgun su kültürü içinde uygulanan bir tarım biçimidir. Bitkiler topraktaki besinlerin yerine bitkinin ihtiyacı olan mineralleri içeren bir besin solüsyonundan faydalanırlar. Bundan dolayı, toprağın tamamında mineral aramak yerine, bitkiler besinleri kolay bir şekilde ve direkt olarak besin solüsyonundan alabilirler.
Bitkileri ve bitkilerin kök sistemlerini desteklemek için genellikle kum, turba, vermikülit, perlit, hindistan cevizi, kaya yünü veya genleştirilmiş kil agregası gibi yetiştirme ortamları kullanılır ve bunların kökler etrafındaki nemi tutma olasılıkları yüksektir.
Yetiştirme ortamının kendisi bir besin kaynağı değildir. Son yıllarda ülkemizde hidroponik tarımın önemi anlaşılmıştır. Bu tarım yöntemiyle oluşturulmuş sera alanların sayısı giderek artmaktadır. Ayrıca hidroponik tarım, son yıllarda Uzay araştırmalarında da çok sık kullanılan bir yöntem olmuştur. Özellikle Mars, Ay gibi kalıcı insan kolonilerinde yaşayacak olan insanların bu tarımsal yöntem ile sebze ve meyve yetiştirecektir. Hidroponik tarımsal yöntemin ya da bu yöntem ile yetiştirilen ürünlerin, insan sağlığına hiçbir olumsuz yan etkisi bulunmamaktadır.
Hidroponik sistemlerde yetiştirilen bitkiler optimum seviyede besin ve neme sahiptirler. Bu nedenle de daha hızlı ve sağlıklı yetişirler. Toprağın olmaması demek zararlı otların ve topraktan gelen zararlı böceklerin ve hastalıkların olmaması anlamına gelir. Bir diğer avantajı ise kök sistemlerinin hidroponik olarak yetiştirilen bitkilerde daha küçük olmasıdır ve bu bitkinin büyüme enerjisini köklerden daha çok bitkinin büyümesine yoğunlaştırması demektir. Ayrıca hidroponik bitkilerin kökleri hiçbir zaman karışmadığından, saksılarının değiştirilmesine de gerek yoktur. Hidroponik yetiştirilen bir ürüne gübre vermeye ve böcek ilacı sıkmaya gerek yoktur. Hidroponik sistem ile yetiştirilen mahsuller toprakta yetiştirilenlere oranla daha uzun raf ömrüne sahiptirler. Hidroponik yetiştiricilik kolaydır, sağlıklı bitkiler yetiştirmek açısından çevreye uygundur.
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere sayısız faydalar sağlar: Bitkiler toprakta olduğundan % 50 daha hızlı büyürler çünkü besin ve suya daha kolay ulaşırlar. Tüm yıl boyunca kapalı bir yerde güneş ışığı olmadan ya da yapay ışıklandırma ile ürün yetiştirmek mümkündür. Besinler bitkilerin direkt ulaşacağı şekilde mevcuttur ve yetiştirme ortamına ait değildirler. Çok az böcek ilacı kullanılır ya da hiç kullanılmaz. Bitkiler hastalıklardan arınmış bir ortamda yetişmeye başlarlar. Daha küçük kaplar kullanılabilir, kökler karışmadan büyüyebilirler. Bahçe yetiştiriciliğinin mümkün olmadığı yerlerde yetiştiricilik yapmak mümkündür, örneğin toprağın fakir olduğu yerler, kayalık alanlar, hatta balkonlar. Suni ışık kullanımıyla kullanmadığınız bir oda ya da garajda bile bir bahçe oluşturmak mümkündür. Toprakta yapılan yetiştiriciliğe oranla daha az iş gücüne gerek vardır çünkü kazmaya veya zararlı otları temizlemeye gerek yoktur. Aşırı büyüme koşulları üzerindeki kontrolün daha fazla olması bitkiler için mümkün olan en iyi ortamın sağlanmasını kolaylaştırır ve daha iyi kalitede ürün ve tarımsal getiri elde edilmesine neden olur. Hidroponik metotlarla yetiştirilen hızlı büyüyen sağlıklı bitkiler zararlılara ve hastalıklara karşı daha dayanıklıdır. Ayrıca hidroponik olarak yetiştirilmiş olan meyve ve sebzelerin tatlarındaki gelişmeyi ve görüntüyü de fark edeceksiniz.
Öncelikle sistemi evin neresine kuracağınızı karar vermeniz gerekiyor. Sistemi kuracağınız yer, bir bahçe, balkon, bodrum, teras ya da kapalı bir oda olabilir. Ancak tüm bu saydığımız yerlerde farklı bir sisteme ve ekipmanlara ihtiyaç duyacaksınız. Örneğin terasa kuracağınız sistemde yetiştireceğiniz bitkiye göre yapay ışıklandırmaya ihtiyaç duymazsınız ama seralarda olduğu gibi sıcaklığı sabit tutmak için etrafını cam ile kapatmak zorunda kalabilirsiniz. Oysaki sistemi bodrum ya da ışık almayan kapalı bir odaya koyduğunuzda yapay bir ışıklandırmayla da ürün yetiştirebilirsiniz. Sistemi kuracağınız yer kadar sistemin nasıl olacağını da karar vermeniz önemlidir. Genellikle piyasada iki çeşit hidroponik sistem yer almaktadır. 1.si boru tipi hidroponikler (akışkan hidroponik olarak da bilinir), 2.si ise kap tipi hidroponikler (damlama biçimli sulama hidroponiği olarak da bilinir). Boru tipi hidroponik sistem çok daha kullanışlıdır. Daha fazla bitkiye besleyebilirsiniz ama maliyeti biraz daha fazladır. Bu sebeple bu yazıda çok daha basit yapıda olan kap tipi hidroponik sistemin kurulumunu anlatacağım.
Kap tipi hidroponik sistemin kurulumuna geçmeden önce bu sistemin çalışma prensibinden kısaca bahsetmek istiyorum. Bilindiği gibi bitkiler doğal yaşamında toprağa bağlı olarak yaşarlar. Tohumun toprak altında gelişip, filizlenerek toprak üstüne çıkmasıyla devam eder. Bitkiler ihtiyaç duyduğu tüm besinleri mineralleri ve suyu topraktan almaktadır. Hidroponik sistemde ise toprak bulunmayan bir bitki ihtiyaç duyduğu besin ve minerali çözelti halindeki sudan almaktadır. Bir kap içinde bir miktar suya belli ölçülerde hazır bitki besinini koymakla başlayabiliriz. Bu suyu bir su pompasıyla ince su hortumuyla bitkilerin bulunduğu kabın üst kısmındaki yetiştirme ortamına aktarılır. Böylece bitki ihtiyaç duyduğu her türlü besini bu çözelti halindeki besinli sudan alacaktır. Ancak sistem içinde dikkat edilmesi gereken birkaç önemli detay bulunmaktadır. Suyun ph oranı, sıcaklığı ve suyun ışık almaması oldukça önemlidir.